Maddî ve sosyal olanaklar, iş tatmini için büyük bir öneme sahip olmakla birlikte tek başına yeterli değil. Çalıştığımız şirketten ve pozisyondan gerçek anlamda memnun olmanın yolu onu benimsemekten geçiyor. İşini duygusal olarak benimsemeyen bir çalışan olanakları ne kadar yüksek olursa olsun gerçek anlamda tatmin olmaz. Bu durum literatürde altın kafes sendromu olarak tanımlanıyor. İK uzmanlarının bu konuya dikkat etmesinde fayda var.
Altın Kafes Sendromu Nedir?
Altın kafes sendromu (Golden Cage Syndrome) pek çok kişinin kariyerinin belirli noktasında etkilendiği bir fenomen. Bu fenoman, kişinin kariyerinde bir tür tıkanıklık yaşaması ve hapsolmuş gibi hissetmesiyle ilişkilendiriliyor. Kişi, yüksek maaş ve pozitif iş ortamı gibi olanaklara sahip olsa bile yaptığı işten dolayı tatmin olmadığı için kendini sıkışmış hissedebiliyor. Altın kafes metaforu bu durumu iyi bir biçimde açıklıyor.
Altın Kafes Sendromunun Sebepleri Nelerdir?
Marc J. Schabracq, Jacques A.M. Winnubst, Cary L. Cooper tarafından hazırlanan “The Handbook of Work and Health Psychology” kitabında altın kafes sendromu şöyle gerekçelendiriliyor:
“Bu çalışanlar, departmanlarında bazı ilerlemeler kaydedip nispeten yüksek bir gelir elde ettiklerinde, deneyim yoğunlaşması sürecinin etkileri daha da artar. Başka bir yerde aynı miktarda para kazanmak imkansız hale geldikçe, hareketlilikleri daha da azalır; bu olguya altın kafes sendromu denir.”
Tilburg Üniversitesi Sosyal ve Davranışsal Bilimler Fakültesi’nde 2009 yılında yayınlanan bir makalede ise sendromun başlıca gerekçeleri şu şekilde tanımlanıyor:
Aşırı Ödüllendirme
Çalışanların hak ettiklerinden daha fazla ödüllendirilmesi bir amaca ulaşmak için çalışma motivasyonunu düşürebilir. Bu durumda overcompensation durumu ortaya çıkar. Personel, ödül algısı bozulduğunda amaçladığı hedeflerin beklenen sonuçlara ulaşmayacağını düşünebilir. Genellikle zannedilenin aksine, böyle bir durum ciddi bir motivasyon kaybı yaratır. 2004 yılında yayınlanan HRM Performans Süreci Modeli’ne göre ödülün anlamsızlaşması çalışanın nezdinde işin kendisini de anlamsız hâle getirebilir.
Yüksek Maaş ve İş Güvencesi
Yüksek maaş ve iş güvencesi personel için genel olarak olumlu bir durum. Yöneticilerin personele sağladığı koşulların iyi olması son derece önemli. Fakat, yüksek ödüller ve iş güvencesi çalışanın risk almasını zorlaştırabilir. Örnek vermek gerekirse, aynı koşulları başka bir yerde bulamayacağını düşünen personel iş yerine bağlı hissetmenin ötesine geçip kendini buraya mecbur hissedebilir. Sorumluluk mecburiyete dönüştüğünde iş tatmininin azalması kaçınılmaz hâle gelir.
Kariyer Durgunluğu
Hepimiz kariyerimizde bir ilerleme kaydetmek isteriz. Bu ilerleme, özgüvenimizi yerine getirir ve kişisel tatmin sağlar. Ancak aynı yerde ilerleme kaydetmeden çalışmak başarı algısını yok edebilir. Böyle bir durumda personelin örgüte bağlanması kolaylaşır fakat bu bağlılığın temelinde mecburiyet vardır. Bu da altın kafes sendromunun başlıca unsurlarından biridir. Mecburiyet hissi kişinin motivasyonunu yok ederek kendini sıkışmış hissetmesine sebep olur.
Örgütsel Esneklik Kaybı
Çalışanların pozisyonlarında “sıkışmış” olmaları, organizasyonun çevresel değişikliklere hızlı ve uygun bir şekilde tepki verme yeteneğini azaltır. Bu durum, organizasyonun performansını etkileyebilir.
Altın Kafes Sendromunun Belirtileri Nelerdir?
Altın kafes sendromunun başlıca belirtileri şunlar:
- Hafta sonuna veya bir sonraki tatil gününe kadar gün sayma.
- Sürekli enerji düşüklüğü ve yorgunluk hissi.
- Diğer çalışanlar ve yöneticilerle iletişimden kaçınma hâli.
- Diğer çalışanlara veya yöneticilere yönelik negatif tutum.
- İşe karşı olumsuz tutum gösterme.
- Kariyerinde ilerleme olmadığını hissederek bu durumu kabullenme.
Altın Kafes Sendromunun Üstesinden Gelmek İçin Ne Yapabilirsiniz?
İK uzmanları ve yöneticilerin altın kafes sendromunun üstesinden gelmek için uygulayabileceği pek çok yöntem var. Esas olarak, çalışanların emeklerinin karşılığını aldığını göstermek gerekiyor. Sendromun üstesinden gelmek için alınabilecek başlıca önlemler şunlar:
Çaba Ödül Dengesinin Sağlanması
Yukarıda bahsedildiği gibi, altın kafes sendromunun başlıca nedenlerinden biri çalışanlarının hak ettiklerinden daha fazla ödüllendirilmesi. Bu durum personel psikolojisini olumlu etkilemek şöyle dursun, onun yaptığı işe yabancılaşmasını sağlıyor. Hepimiz kazanımlarımızı rasyonelleştirmek ve zihnimizde bir yere oturtabilmek isteriz. Çaba-ödül dengesinin bozulması ise bu rasyonalizasyonu önlüyor. İK uzmanları çalışanların hak ettikleri kadar ödüllendirilmesini sağlayarak bu sendromun üstesinden gelebilir.
Kariyer Gelişim Olanakları Sunma
Personelin deneyimi ve tecrübesi ne olursa olsun her zaman ulaşabileceği daha yüksek bir nokta vardır. Deneyimin bilgiye ve kazanıma dönüşmesi çalışanı motive eder. Diğer yandan, çalışanın kariyerinde ilerlemediğini düşünmesi motivasyonu ve bağlılığı olumsuz etkiler. Personele yeteneklerini geliştirmeleri için eğitim programları, sertifika kursları ve liderlik gelişim programları sunularak altın kafes sendromunun önüne geçilebilir. Kariyerinde ilerlediğini hisseden bir çalışanın sorumluluğa bağlı bir aidiyet geliştirmesi daha kolay olacaktır.
Düzenli Performans Değerlendirme
Performans değerlendirme, çalışanın gelişimi için oldukça önemli. Her personelin güçlü ve zayıf yönlerini bilmeye ihtiyacı var. Bunların farkında olmak, çalışanın hedefine odaklanmasını kolaylaştırır. Diğer yandan, performans değerlendirme personelin kendini değerli hissetmesini sağlar. Verilen çabanın bir karşılığı olduğunu hissetmek hem iş yerine verilen değeri hem de sorumluluk hissini artırır. Dolayısıyla, düzenli değerlendirme yaparak çalışanın motivasyonunu artırmak mümkündür.
Esnek Çalışma Koşulları
Çalışanların iş-yaşam dengesini korumaları, onların genel memnuniyetini ve verimliliğini artırır. Esnek çalışma saatleri ve uzaktan çalışma olanakları sunarak, çalışanların iş ve özel hayatlarını daha iyi dengelemelerine yardımcı olunabilir. Bu, çalışanların işlerinde daha mutlu ve motive olmalarını sağlar.
Çalışan Katılımının Teşvik Edilmesi
Amerikan Psikiyatri Derneği tarafından 1997 yılında yayınlanan bir makale çalışan katılımının motivasyon için önemli bir etken olduğunu gösteriyor. Bu çalışma, karar alma süreçlerine dâhil olan çalışanların işlerine diğerlerine göre daha fazla bağlılık hissettiğini ortaya koyuyor. Personelin yaptığı işe katkı sağladığını hissedebilmesi son derece önemli. İK uzmanları ve yönetilciler, çalışanların görüşlerine, önerilerine ve şikayetlerine değer vererek katılımı artırabilir. Geribildirim sisteminin çalışması altın kafes sendromunu önleyebilir.
Rekabetçi ve Adil Maaş Politikaları
Çalışanların piyasa koşullarına uygun ve adil maaşlar almalarını sağlamak, onların başka iş fırsatlarına yönelmelerini engeller. İK uzmanları, düzenli maaş araştırmaları yaparak ve çalışanların maaşlarını piyasa standartlarına göre güncelleyerek, rekabetçi ve adil bir maaş politikası oluşturmalıdır. Bu, çalışanların memnuniyetini ve örgüte bağlılıklarını artırır.
Psikolojik ve Fiziksel Sağlık Desteği
Çalışanların psikolojik ve fiziksel sağlıklarına önem vererek, stres ve tükenmişlik gibi sorunları önlemek için destek programları sunulmalıdır. Schabracq ve diğerlerinin (1996) belirttiği gibi, altın kafes sendromu, çalışanların mental ve fiziksel sağlıklarını olumsuz etkileyebilir. İK uzmanları, çalışanlara stres yönetimi eğitimleri, sağlık ve wellness programları ve danışmanlık hizmetleri sunarak, onların genel refahını artırır.
Sonuç olarak, çalışanın kendini iyi hissetmesi için iyi maaş ve iyi olanaklar yeterli değil. Bu olanakların personele dengeli bir biçimde sunulması gerekiyor. Çalışanın geliştiğini ve ilerlediğini hissetmesini sağlayarak altın kafes sendromunun önüne geçmek mümkün.
