İhracatta teslimat süreçleri, uluslararası ticaretin risk paylaşımı, maliyet dağılımı ve sorumlulukların belirlenmesinde kritik rol oynar. Farklı ülkeler arasında yapılan ticari işlemlerde, ihracatta teslimat şekilleri sayesinde taraflar arasındaki sorumluluk sınırları kesin şekilde tanımlanır. Dünya genelinde yaygın olarak kabul edilen Incoterms kuralları, ihracatta teslimat terimlerini standartlaştırır ve hem satıcının hem de alıcının iş süreçlerini kolaylaştırır. Bu kapsamda, ihracatta teslimat şeklinin doğru seçilmesi, ticari güvenliğin sağlanması ve maliyetlerin önceden belirlenmesi açısından büyük öneme sahiptir. Genel olarak ihracatta teslimat şekilleri şöyledir:
EXW – Ex Works: En Temel Teslimat Şekli
- Tanım: Malların, satıcının belirttiği işyerinde veya depoda alıcıya teslim edildiği en basit ihracatta teslimat modelidir.
- Süreç: Satıcı, malları alıcıya sunar. Alıcı, fabrika veya depodan sonraki tüm nakliye, sigorta, ihracat ve ithalat işlemlerini üstlenir.
- Avantaj: Satıcı için minimum risk ve maliyet.
- Dezavantaj: Alıcı için en yüksek risk, zira tüm süreçlerden sorumlu olur.
Örnek: Türkiye’deki bir üretici, EXW ile fabrikasında malları teslim eder ve geri kalan tüm işlemler, yabancı alıcı tarafından gerçekleştirilir.
FCA – Free Carrier: Taşıyıcıya Teslimatın Modern Yolu
- Tanım: Satıcı, malları alıcının belirlediği taşıyıcıya teslim eder; ihracatta gümrük çıkış işlemlerini tamamlar.
- Süreç: Malların taşıyıcıya teslim edildiği andan itibaren risk ve masraf alıcıya geçer.
- Avantaj: İhracatta teslimat şekilleri arasında, hem kara hem de deniz yoluyla taşımaya uygundur ve gümrük işlemlerini kolaylaştırır.
- Dezavantaj: Alıcının taşıma sürecinde sorumluluğu fazladır.
Örnek: Satıcı, ürünleri limana veya havalimanına kadar götürüp alıcının ayarladığı nakliyeciye teslim eder; kalan işlemleri alıcı takip eder.
CPT ve CIP: Taşıma ve Sigorta Desteği ile Teslimat
- CPT – Carriage Paid To:
- Satıcı, malları taşıyıcıya teslim eder ve taşıma ücretini varış yerine kadar öder.
- Risk, taşıyıcıya teslimde alıcıya geçerken, maliyet varış yerine kadardır.
- Sigorta yaptırma zorunluluğu yoktur.
- CIP – Carriage and Insurance Paid To:
- CPT’ye ek olarak, satıcı taşıma süreci için asgari sigortayı yaptırmakla yükümlüdür.
- Alıcı, ek sigorta talep ederse bunu ayrıca sağlar.
- Multimodal taşımacılık (kara, hava, deniz, tren) için uygundur.
Örnek: Bir satıcı, yurt dışındaki alıcıya malları varış ülkesindeki depoya kadar taşıyıcı ile gönderebilir (CPT) veya aynı süreci sigortalı şekilde (CIP) yönetebilir.
Dış Ticarette En Çok Kullanılan Teslim Şekilleri
CIF ve FOB: Deniz Taşımacılığında Klâsik Modeller
- CIF – Cost, Insurance and Freight:
- Satıcı, malları gemiye teslim edip varış limanına kadar navlun ve asgari sigorta masraflarını üstlenir.
- Risk, mallar gemiye yüklendiğinde alıcıya geçer.
- Sadece deniz ve iç su yolu taşımacılığı için geçerlidir.
- FOB – Free on Board:
- Satıcı, malları gemiye yüklerken teslim etmiş sayılır; o ana kadar tüm masraflardan sorumludur.
- Gemide risk ve maliyet alıcıya geçer.
- Yine sadece deniz taşımacılığında kullanılır.
Örnek: CIF teslimatta, satıcı ürünleri, alıcının ülkesindeki limana kadar sigorta ve navlunu üstlenerek gönderir. FOB teslimatta ise satıcı, ürünü gemiye yükledikten sonra tüm risk ve sorumluluğu alıcıya devreder.
DAF, DDP ve DAP: Yeni Nesil Teslim Yöntemleri
- DAF – Delivered at Frontier:
- Mal, ülke sınırında (giriş noktasında) alıcıya teslim edilir.
- İhracat işlemlerinden satıcı, ithalat işlemlerinden alıcı sorumludur.
- DDP – Delivered Duty Paid:
- Satıcı, tüm masrafları ve vergileri ödeyerek ürünü alıcının ülkesindeki belirtilen adrese kadar taşır.
- Maksimum satıcı sorumluluğu içerir; alıcıya risksiz teslimat sağlar.
- DAP – Delivered at Place:
- Mal, alıcının belirlediği yere kadar satıcı tarafından taşınır, ancak ithalat gümrük işlemleri ve vergileri alıcıya aittir.
Örnek: DDP teslimatta, satıcı, ilgili ülkenin gümrüğünü de ödeyerek ürünü adrese kadar teslim eder. DAP teslimatta ise ithalat vergileri hariç tüm işlemler satıcıya aittir.
Alıcı ve Satıcı Sorumlulukları
Maliyetlerin Taraflara Göre Dağılımı
İhracatta teslimat şekilleri, ticaretin her aşamasındaki tüm maliyet unsurlarını aşağıdaki gibi farklı taraflara yükler:
- Satıcı Sorumluluğu:
- Üretim ve ilk yükleme
- İhracat gümrük işlemleri
- Teslim noktasına kadar olan navlun ve sigorta (teslimat şekline göre)
- Alıcı Sorumluluğu:
- İthalat gümrük işlemleri
- Varış sonrası nakliye
- Gerekirse sigorta ve ek maliyetler
Risk ve maliyetlerin doğru dağılımı, ihracatta teslimat ve ödeme güvenliğini doğrudan etkiler. Örneğin, başarılı bir ihracat faaliyeti için teslimat şekli ve maliyet dağılımının önceden belirlenmesi şarttır.
Riskin Geçişi ve Ticarete Etkisi
- EXW: Satıcı kendi tesisinde teslim ettikten sonra tüm risk alıcıya geçer.
- FCA, CPT, CIP: Taşıyıcıya teslimde risk devredilir.
- CIF, FOB: Deniz taşımacılığında, gemiye yükleme anı risk devridir.
- DAF, DDP, DAP: Sınırda veya belirtilen adreste teslimde risk devri gerçekleşir.
Her teslimat şeklinde riskin devri ihracatta teslimat süreçlerinin güvenliği ve tarafların sorumluluğu bakımından hayati öneme sahiptir.
İhracatta Teslimat Şekli Seçerken Dikkat Edilecekler
Nelere Dikkat Edilmeli?
- Taşıma Modu ve Teslimat Noktası: Deniz, hava, kara ve demiryolu seçeneklerine göre teslimat şekli belirlenmelidir.
- Risk İştahı: Alıcı ve satıcının üstlenmek istediği risk ve maliyet oranı göz önünde bulundurulmalıdır.
- Sigorta İhtiyacı: Zorunlu olan teslim şekillerinde (örneğin CIF ve CIP) sigorta teminatı iyi analiz edilmelidir.
- Gümrük ve Vergi Prosedürleri: Gümrük işlemlerinin kimin tarafından yürütüleceği açıkça belirtilmelidir. Bu konuda daha detaylı bilgiye ihracatta gümrük vergileri sayfasından erişebilirsiniz.
- Bütçe Hesaplaması: Her teslim şeklinin toplam maliyete etkisi önceden hesaplanmalıdır.
Sıkça Sorulan Sorular ve Kısa Yanıtlar
- Hangi teslim şekli daha avantajlıdır? Satıcılar için EXW veya FCA, alıcılar için ise CIF veya DDP daha avantajlıdır.
- Sadece deniz taşımacılığında kullanılan şekiller hangileridir? FOB, FAS, CIF ve CFR sadece deniz ve iç su yolu taşımalarında kullanılır.
- Sigorta zorunlu mu? CIF ve CIP dışındaki teslimat şekillerinde sigorta zorunlu değildir.
- Risk hangi aşamada devredilir? Teslimat şekline bağlı olarak değişir; detaylar yukarıda açıklanmıştır.
Sonuç olarak, ihracatta teslimat şekilleri hem ticari güvenlik hem de maliyet yönetimi bakımından dış ticarette en temel unsurlardan biridir. Hem ihracatçıların hem ithalatçıların uluslararası ticaret süreçlerinde teslimat şekillerini çok iyi analiz etmesi gerekir. Doğru tercih edilen teslimat şekli, başarılı bir ihracat operasyonunun anahtarıdır.
