İş sağlığı önlemleri, sadece fiziksel konuları değil psikolojik süreçleri de içerir. Zorbalık olarak da tanımlayabileceğimiz mobbing, sektör fark etmeksizin birçok iş yerinde karşılaşılan ciddi bir sorundur. Çalışanların birbirlerine karşı etik olmayan ve psikolojik baskı oluşturan bir tavır sergilemeleri, personel sağlığının yanı sıra işyerinin verimliliği açısından da tehlikelidir. Bu duruma en başından müdahale ederek onun bir tehlikeye dönüşmesini önleyebilirsiniz. Sizin için hazırladığımız bu içerikte zorbalık kavramını ve işyerine etkisini ele aldık.
Mobbing Nedir?
Organizasyonel psikoloji uzman Dieter Zapf, mobbing kavramını şu şekilde tanımlar: “İş yerindeki birey veya grupların sürekli ve kasıtlı olarak bir çalışanı hedef alması ve ona kötü muamelede bulunması.”
İş yerinde görevlerin yoğunluğundan ve zorluğundan kaynakları çatışmaların olması normaldir. Bu çatışmalar zaman zaman stres ve gerilime sebep olabilir. Ancak zorbalık, diğer sosyal stres faktörlerinden farklı bir durumdur. Bu durum; bir kişinin sistematik olarak hedef alınmasını ve sık sık, tacizkâr eylemlere maruz kalmasını ifade eder. Örnek vermek gerekirse; personelin iş arkadaşları tarafından dışlanması, onunla alay edilmesi veya görev akışının kasıtlı olarak bozulması bu kapsamda yer alır. Bu tür olumsuz davranışlar, kişinin iş ortamında rahat ve huzurlu olmasını engeller. Böyle bir durumda ise çalışma performansının olumsuz etkilenmesi kaçınılmazdır.
Mobbingin Çalışana Zararları Nelerdir?
Mobbing, çalışan psikolojisi açısından ciddi zararlara yol açabilen bir durumdur. Söz konusu davranışların verdiği başlıca hasarlar şunlardır.
Stres
Sistematik olumsuz davranışlara maruz kalmak çalışanın zihinsel sağlığını olumsuz yönde etkiler. Böyle bir durumda yoğun bir stres yaşanması kaçınılmazdır. Stres hâli, genel olarak performans düşüklüğüne, motivasyon kaybına hatta yaşam kalitesinde azalmaya sebep olabilir. Bu faktör, zorbalığa maruz kalan çalışanlarda sıklıkla görülür.
Anksiyete
Anksiyete mobbingin psikolojik zararları arasında önemli bir yere sahiptir. Sürekli olarak hedef alındığını hisseden kişiler bir savunma mekanizması olarak kuşkucu davranmaya başlayabilir. Bu kuşkular ise zamanla anksiyeteye yol açabilir. Söz konusu rahatsızlık, personelin günlük işlerini yerine getirmesini engelleyebilir.
Depresyon
Depresyon, zorbalığa maruz kalmanın başlıca belirtileri arasındadır. Bu durum birçok akademik araştırmayla ortaya konmuştur. Sistematik olumsuz davranışlara sürekli maruz kalan kişiler depresyona yatkın hâle gelebilir. Bu durumun önüne geçilmemesi hâlinde personelin sağlığının kötüye gitmesi ve iş yerindeki sağlıklı ortamın bozulması kaçınılmazdır.
Konsantrasyon Bozukluğu
Stres, anksiyete, depresyon gibi faktörler personelin işine odaklanmasını zorlaştırır. Zorbalık sonucunda ortaya çıkan bu durumlar bireyin zihinsel sağlığını etkileyerek konsantrasyon bozukluğuna sebep olur. Stres altında çalışan kişiler odaklanma sorunu yaşayabilir. Diğer yandan, böyle bir durumun gerçekleşmiş olması kişinin işe olan bağlılığını azaltabilir.
Fiziksel Zararlar
Yoğun stres; psikolojik refahın yanı sıra fiziksel sağlığı da kötü etkiler. Baş ağrısı, mide bulantısı gibi şikayetlere mobbing mağdurlarında sıklıkla rastlanır. Bu şikayetler giderilmediği takdirde kronik hâle gelebilir.
İş Performansı
Mobbing, çalışanın yetkinliğini pratiğe dökmesini önleyebilen bir durumdur. Kendini iş yerinde rahatsız hisseden bir personelin görevlerine odaklanması ve onları yerine getirmek için motive olması zorlaşır. Böyle bir durumda iş süreçlerinin aksaması kaçınılmaz hâle gelir.
Kişisel ve Mesleki Gelişim
Sürekli stres altında olan birinin kişisel ve mesleki gelişimine odaklanması zorlaşır. Motivasyon kaybı yaşayan bir bireyin kendini kariyerinde geliştirmesi ve eğitim olanaklarına odaklanması mümkün olmayabilir. Mobbinge maruz kalan bir personelin mesleki hedeflerine odaklanması doğal olarak zorlaşır.
Mobbingin İş Yerine Zararları Nelerdir?
Zorbalık, sadece çalışan sağlığı için risk teşkil eden bir durum değildir. İş ortamında sistematik kötü davranışın ve sosyal izolasyonun olması her şeyden önce iletişimi kötü etkiler. Diğer yandan, çalışanlardan birinin ya da birkaçının mobbing mağduru olması şirket kârlılığının düşüşü dâhil olmak üzere pek çok olumsuz etkiye sahiptir. Bu etkilerden bazıları şunlardır:
Verimsizlik
Judith Fisher-Blando, 2008 yılında yayınladığı bir makalede zorbalığın çalışan psikolojisinden iş verimine kadar geniş bir skaladaki zararlarını ele almıştır. Bu makaleye göre, sistematik kötü davranışların iş yerine verdiği en büyük zararlardan biri verimin düşmesidir. Mobbinge maruz kalan bir çalışan işlerine doğru bir biçimde odaklanamaz. Böyle bir durumda görevlerin aksaması kaçınılmaz hâle gelir.
Zorbalık, sadece mağdurunu etkileyen bir durum değildir. İş yerinde herhangi birinin psikolojik tacize maruz kalması, diğer çalışanlarda da aynı durumu yaşayabileceklerine dair bir gerginlik yaratır. Böyle bir durumda iletişimin sağlıklı bir biçimde sağlanması zorlaşır. Verimli ve sağlıklı bir iş ortamı yaratmak için zorbalığı en başında önlemek gerekir.
Şirketinizde Olumlu Bir İşyeri Kültürünü Nasıl Teşvik Edebilirsiniz?
Kötü Çalışan İlişkileri
Gruplaşma ve sosyal izolasyon gibi süreçler iş ortamı için tehlikelidir. Personel kadrosu deneyimli ve ehil çalışanlardan oluşuyor olsa bile gruplaşmanın iş ortamına kötü bir biçimde yansıması kaçınılmazdır. Böyle bir durumda, çalışanların arkadaşlarını ve görevlerini objektif bir biçimde değerlendirmeleri güçleşir. Yukarıda da bahsedildiği gibi, zorbalık sadece ona maruz kalanı değil ona şahit olan herkesi olumsuz etkiler.
Finansal Zararlar
Düşük iş verimi, görevlerin teslimini zorlaştırır. Bu durum müşteri memnuniyetini olumsuz yönde etkileyeceği için şirketinizin kârlılığını düşürür. İşlerin sürekli olarak gecikmesi veya taahhüt edilen nitelikte olmaması müşteri kaybıyla sonuçlanabilir. Diğer yandan, mobbing için gereken önlemler alınmadığı takdirde bu durumun sürekli hâle gelmesi kaçınılmazdır.
Personel devir hızı, zorbalığın bir diğer olumsuz etkisidir. Psikolojik şiddetin varlığı çalışanların işten ayrılmasına sebep olur. Bu şiddeti uygulayan kişilerin işletmede çalışmaya devam etmesiyse güven ortamını olumsuz etkiler, tedirginliği artırır ve çalışanların şirketinizde çalışmak için isteğini azaltır. Sürekli değişen personel kadrosu ise ciddi maliyetlere sebep olur.
Mobbing Ne Kadar Yaygın?
ACAS, İngiliz hükümetine bağlı olarak çalışan ve iş organizasyonlarını sağlıklı hâle getirmeyi amaçlayan, bu doğrultuda personellere danışmanlık hizmeti veren bir kurumdur. BBC’de yayınlanan bir habere göre ACAS’ın danışma hattına gelen çağrıların büyük bir kısmı mobbing ile ilgilidir. ABD ve Japonya gibi ülkelerde de iş ortamında psikolojik şiddetin yaygın olduğu bilinir. Örneğin; ABD Federal Hükümeti doğrudan bu konuyla ilgilenen bir departmana sahiptir.
Zorbalığın Türkiye’de de iş ortamında sık rastlanan bir durum olduğunu söyleyebiliriz. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Destek Hattı’na (Alo 170) 2011’den beri zorbalık ile ilgili 100.000’in üzerinde çağrı gelmiştir. Tüm bu veriler, psikolojik şiddetin işyerlerinde ciddi bir sorun olduğunu ve önlem alınması gerektiğini gösterir.
Sonuç olarak, iş sağlığı önlemleri sadece fiziksel değil, aynı zamanda psikolojik süreçleri de içermelidir. Mobbing, her sektörde karşılaşılan ciddi bir sorun olup, etik olmayan ve psikolojik baskı oluşturan davranışlar çalışanların sağlığını ve işyerinin verimliliğini tehlikeye atabilir. Bu nedenle, zorbalığa karşı baştan müdahale edilmesi, hem çalışanların hem de işyerinin sağlığı açısından kritik önem taşır.
